المقنع (کتاب)

«المقنع» از کتابهای شیخ صدوق است که به زبان عربی نگاشته شده و به عنوان مجموعه فقهی - حدیثی محسوب می شود. این کتاب از مهمترین مصادر فقهى نزد فقها بشمار مى آید، زیرا عبارات این کتاب همه الفاظ احادیث است.

مؤلف

محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی (۳۸۱-۳۰۵ ق) معروف به شیخ صدوق، متولد شهر قم، از بزرگ‌ترین محدّثین شیعه در قرن چهارم هجری به شمار می‌آید. از اساتید وی می توان به محمد بن حسن بن ولید و حمزة بن محمد بن احمد بن جعفر بن محمد بن زید بن على (ع) اشاره کرد. من لایحضره الفقیه، کمال‌الدین، التوحید، الخصال، معانی الأخبار، عیون أخبار الرضا و... از دیگر آثار ارزنده او است. شیخ صدوق در سال ۳۸۱ قمری وفات نمود و در شهر ری به خاک سپرده شد.

معرفى اجمالى کتاب

کتاب المقنع از مهمترین مصادر فقهى نزد فقها در تمام اعصار بشمار مى آید. عبارات این کتاب همه الفاظ احادیث و روایات مستندند که مؤلف به جهت اختصار سند آن‌ها را حذف نموده است.

شیخ صدوق دو کتاب المقنع و الهدایة را به پیروی از کتاب الشرائع پدرش (علی بن حسین بابویه) نوشته است و این کتاب در واقع رساله فتواى شیخ است. وی در مقدمه المقنع می گوید: «انى صنّفت کتابى هذا و سمیته کتاب المقنع، لقنوع من یقرأه بما فیه و حذفت الاسانید منه لئلا یثقل حمله ولا یصعب حفظه ولا یمل قارئه اذا کان ما أبینه فیه فى الکتب الاصولیة موجوداً مبیناً على المشایخ العلماء». «... این کتاب را کتاب المقنع نامیدم، زیرا هر کس آن را بخواند به آن اکتفا خواهد کرد و سندهای آن را حذف نمودم ...»؛ به همین جهت فقهای متاخر، متون این گونه کتاب ها را به عنوان روایت مرسل تلقی می کردند.

محدث نورى بعد از بیان کلام صدوق مى گوید: «و این عبارت متضمن چند مطلب است:

1. آنچه در این کتاب هست همه حدیث است.
2. همه اخبار مسندند.
3. این اخبار گرفته شده از اصول اصحاب است که تکیه گاه و مرجع شیخ صدوق در فتاواى وى بوده است.
4. صاحبان اصول و رجال طریق، همه از ثقات اند».

ساختار کتاب

این کتاب یک دوره فقه کامل است که از ابواب طهارت شروع مى شود و به ابواب دیات پایان مى یابد.

1. ابواب الطهاره: شامل ۱۳ باب از جمله:
   1. باب اول آن: باب الوضوء
   2. باب دوم آن: باب السواک و فضله
   3. باب سیزدهم آن: باب الصلاة علی المنافق
2. ابواب الصلاة: شامل ۲۹ باب از جمله:
   1. باب اول آن: باب مواضع التی تکره الصلاة فیها
   2. باب دهم آن: السهو فی الصلاة
3. ابواب الزکاة: شامل ۱۶ باب از جمله:
   1. باب ششم آن: زکاة الغنم
   2. باب چهاردهم آن: باب تکفین الموتی من الزکاة
   3. باب الخمس: باب الصدقه
4. ابواب الصوم: شامل ۱۷ باب از جمله:
   1. باب دهم آن: ابواب قضاء شهر رمضان
   2. باب هفدهم آن: باب الفطره
   3. باب الحج
   4. باب ثواب الاعمال
   5. باب النکاح
   6. باب العقیقه
   7. باب المتعه
   8. باب الطلاق
   9. باب المکاسب والتجارات
   10. باب الربا
   11. باب الدین
   12. باب الکفالات
   13. باب اللقطه
   14. باب المزارعه والاجاره
   15. باب القضاء والاحکام
   16. باب الشفعه
   17. باب الایمان والنذور والکفارات
   18. باب الصید والذبائح
5. ابواب الحدود: شامل ۵ باب از جمله:
   1. باب سوم آن: حد السرقه
   2. باب الملاهی
   3. باب العتق والتدبیر والمکاتبه
   4. باب الوصایا
   5. باب المواریث
   6. باب الدیات
   7. باب الدخول فی اعمال السلطان و طلب الحوائج الیه
   8. باب النوادر

پانویس

منابع

• احمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
• المقنع، دایرة المعارف طهور، بازیابی: ۷ اردیبهشت ۱۳۹۳.

متن کتاب

المقنع